1-    Yönetim ve Bilanço:

Yönetici ya da yönetim birimlerinin temel işlevi, işletme kaynaklarının en verimli şekilde kullanılmasını mümkün kılacak bir bilgi akış sisteminin kurulmasıdır. Bu anlamda yönetim, elindeki kaynaklarını en iyi şekilde kullanmak sorumluluğundadır. Bu sorumluluğun bir gereği olarak, işletmede uzmanlaşmanın sağlanması, risklerin dağıtılması ve iyi yönetim ilkelerinin kurulması temel amaç olacaktır. Yönetici bilanço okuma teknikleri yoluyla kendisi tarafından yönetilen işletmeyi irdelerken, bağımsız bir kuruluş ya da işletme içi denetim sistemleri ile yönetimin başarısı ölçülecektir. Böylece ölçülebilir verimlilikte üretim, ekonomik şartlara uygun yatırım, dengeli-ölçülü büyüme, sağlam finansman, yeterli karlılık, kamusal teşviklerden yeterince yararlanılıp yararlanılmadığı, kurumsallaşmanın sağlanıp sağlanmadığı ya da tümüyle kurumsal yönetim ilkelerine ne ölçüde uyulduğu ortaya konulacaktır. Günümüzde iyi yönetici profili çizilirken onlarca ölçülebilir somut ölçütler yanında yöneticinin bilanço okumayı bilmesi önemli bir koşul olarak telaffuz edilmektedir. Bu çerçevede, yönetici ve yönetim organına sunulan finansal tabloları ve özellikle de bilançoyu doğru okuyup anlamlı karşılaştırmalarla karar alma ve uygulamada kullanmak durumundadır. Böylece, yönetici hangi meslekten olursa olsun bilanço yapısı ile bu yapı içerisindeki anlamlı değişikliklerin neler ifade edebileceğini bilmek zorundadır. Bu çerçevede karar alan, karara destek olan her birim yöneticisinin bilanço, gelir tablosu, mizan gibi şirket kayıtlarında üretilen bilgi ve belgeleri nasıl kullanacağını, nasıl okunacağını bilmek zorundadır. Şayet yönetici, doğru ve sağlıklı bilgilerden oluşmuş bir bilanço ve ona dayalı yorumlarla karar alıyor ise; işletme faaliyet sonuçlarını değerlendirme konusunda anlamlı bir yerdedir denilebilir.

1.1    Ekonomi ve Kurumsal Yönetim

Şirketler, yaşadığımız yüzyılda, Dünyanın en güçlü, belirleyici, politikalara yön veren kuruluşları olmuşlardır. Günümüzde ekonomi, dünyanın birinci gündem maddesi, ekonomiyi yöneten ve yönlendirenlerde artık şirketlerdir. Son yıllarda patlak veren şirket skandalları kurumsal yönetim kavramını sadece şirketlerin gündemine taşımamış, devletlerin de gündeminde yer almaya başlamıştır. Böylece ülkeler, kurumlar, kuruluşlar, şirketler ve tüm organizasyonlar en doğru, kalıcı kurumsal yönetim biçimini aramaya başlamışlardır. Artık sadece şirketlerde değil, ülkeler de kurumsal yönetim prosedürleri, kuralları ve yönetim kodlarını benimseyip, yayınlamaktadırlar. Elbette küreselleşme ile birlikte ülkelerin şirketleri, düzenleyici kurumların koyduğu satın alma, birleşme, bölünme, devralma, şirket değerlemeleri gibi kurumsal yönetim tekniklerinde ilerleme sağlamışlardır. Özellikle uluslar arası sermayenin durağı olan borsalar, sermaye piyasalarını düzenleyen kuruluşlar, iş birliği halinde, hisseleri işlem görecek şirketlerde aranacak yönetim prensiplerini belirlemişlerdir. Bu çerçevede borsaya kote olacak şirketlerin, yönetim kurulu üyesi olabilmek için standartlar belirlenmiş, yönetim kurulu üyesinin sorumluluğu, üst yönetimle ilişkileri, hakları, yönetim kurulu üyelerinin eğitimi, üst yönetime yapılacak atamalar, gibi bilgilerin borsaya sunulması belirli formatlara bağlanmıştır. Diğer taraftan, kurumsal yönetim prensiplerinin temel unsuru olarak bağımsız yönetim kurulu üyesi tanımı getirilmiş, bazen de bağımsız yönetim kurulu üyesi tanımına uymayan davranışların, yönetim kurulu üyeliğini sona erdirebileceği belirtilmiştir. Bu ilkeler yeni TTK’ da büyük ölçüde yer almıştır.

1.2 Kurumsal Yönetimin Günümüzde Gerekliliği

Uluslararası sermaye hareketleri incelendiğinde, ülkelerin sağladığı reel kazançlar yanında kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanıp uygulanmadığı da önemli bir faktördür. Bugün  Kurumsal yönetim  standartlarında ülke ve işletme yönetimi uluslararası fon ve kaynakların Türkiye’ye yönelmesini sağlayan önemli bir faktör olacaktır.Ülkenin yönetim standardı, düzeyi ile yatırım yapılacak şirketlerin finansal raporlarının uluslararası standartlarda, güvenilir ve şeffaf olması, iyi yönetilip yönetilmediği hususları günümüzde belirleyici olmaktadır. Kurumsal Yönetim ilkelerine göre yapılanmış ve yönetilen şirketler uluslararası sermayenin cazibesini arttıracaktır. Böylece küresel sermaye hareketlerinde rekabet şansı artacaktır.
Diğer taraftan, kurumsal yönetim, “etkin yönetim” i sağlamakta, böylece “iyi yönetici”, “iyi işletme” kavramlarına ulaşılmaktadır. Bunun sonucunda kıt ve zor bulunan kaynakların etkin ve verimli kullanılması sağlanmaktadır. Böylece verimli işletme ticari anlamda karlı işletmeye dönüşmekte, planlama, bütçeleme verimliliği ölçme yoluyla üst yönetimin yönetim kurulu ile sıcak bilgi alış verişi içinde olmasını denetim ve kontrol sistemlerinin yansız ve kurumsal bir yapıya kavuşturulması ile şirket direnci ve kalıcılığı güçlendirilmektedir. Şirket bütçelerinin gerçekçi yapılması, uygulama sonuçlarının izlenmesi, bütçe hedeflerine göre başarı yüzdelerinin irdelenmesi ve yorumlanması üst yönetimin performansının ölçülüyor olması, işletme verimliliği ve sağlıklı büyümenin izlenmesine ve dengeye ulaştırılmasına katkı vermektedir.
Günümüzde yaşanan ekonomik gelişmeler, sermayenin küreselleşmesi, gelişmekte olan ülkelerde, kurumsal yönetimi sağlamış şirketlerle evlilik, birleşme ya da devir işlemlerini kolaylaştırmaktadır. Aynı uluslararası muhasebe, raporlama ve yönetim ilkelerini uygulayan şirketlerin nişanlılık süreleri kısa sürmektedir. Kurumsal yönetimi oluşturmuş ve olgunlaştırmış şirketler sırf bu nedenle, dahi olsa cazibe noktası haline gelmekte, işletme değerleri artmaktadır. Muhasebe anlamında maddi duran varlıklar kadar maddi olmayan varlıklarda önemli ekonomik değerlerle ifade bulmaktadır.
Sonuç olarak kurumsal yönetim ilkeleri ile uyumlu çalışan işletmede;
    Düşük sermaye maliyeti ile finansman bulma,
    Krizleri kolay atlatabilme,
    Hissedarlara ve kamuya verdiği güvenle tercih edilen şirket olma,
    Saydamlığı, hesap verebilirliği ve sorumluluğu ile sermaye piyasalarında tercih edilen şirket olma,
    Yabancı sermayenin birleşme, evlilik, kurumsal finansman anlamında tercih edilen şirket olma,
    Makro bazda ise ülkenin saygınlığı ve ekonomik rekabetine katkı vermeyi sağlayacaktır.

Bütün bu uygulamalar ülkenin koşullarının da payı dahil bir “şirket kültürü”, “kurumsal varlık” oluşmasını sağlayacak, ölçülebilir, analiz edilebilir bir “kurumsal yönetim” başarılmış olacaktır.



1.3 Kurumsal Yönetim ve Mali Tablolar

Yeni T.T.K ile birlikte şirketler, kurumsal yönetim ilkelerinin bir gereği olarak doğru mali tablolar oluşturulması, anlamsız, dayanağı olmayan işlemlerden arındırılmış gerçekçi, saydam ve anlaşılabilir mali tablolar hazırlamakla yükümlü olmuşlardır. Bunun sonucu olarak işletme; yenilikçi, kararları düzeltici, uygulama sonuçlarını anlamlı yorumlayabilen, uygun finansman, doğru yönetim sistemini ortaya koyan, yöneticilerin kendilerini değil işletmeyi önemseyen, saydam, hesap verilebilir, bilgiyi paylaşan bir yapı kurarak kurumsal direncin çoğaltılması sağlanır. Saydam bilanço; doğru verilerle donanmış bir raporlamayı mümkün kılacağı için halka arz, birleşme, devir ve evlilikleri kolaylaştıran uluslar arası muhasebe raporlama ve yönetim ilklerini uygulayan bir şirket yapısına ulaşılır. Bazı işletmeler çeşitli nedenlerle bilanço rakamlarını gerçeğe aykırı olarak göstermekte, rakamsal değişikliklerle işletme varlık ve finansal yapısını farklı göstermekte, bir başka ifade ile; bilançolar üzerine şal örtmektedirler.  İyi yönetici; işletmesine hakim yönetici, kendisine sunulan makyajlanmış bu bilançoyu rahatlıkla görebilir, ilgilileri uyararak gerçekçi bir finansal tabloya dönülmesini mümkün kılar. Gerçekçi bir bilançonun var olup olmadığının ön koşulları öncelikle söz konusu bilanço ve diğer tabloların genel muhasebe ilkelerine uyumlu çıkartılıp çıkartılmadığı, bilançonun bilanço düzenleme ilke ve tekniklerine uyumlu olup olmadığını görmekle mümkün olacaktır.

2-    Bilanço ve Bilanço Okuma Teknikleri:


2.1 Bilanço Okumak Yönetici İçin Neden Gerekli

Bilançoyu iyi okumak rekabette öne çıkarır. Şayet borsadan hisse senedi alacaksanız, iyi bilanço okuyabiliyorsanız senet alım tercihinizi bilinçli olarak yapabilirsiniz. Günümüzde çok sıkça sorulan bir soru var; Hangi İşletmeler "İyi İşletme" dir, Kim İyi Yöneticidir? Bunu belirlerken mali tabloların doğruluğu ve sağlıklı okunabilirliği ne kadar etkilidir. Bu konuda mutabık kalabileceğimiz bazı başlıklar vardır. Şöyle ki;
—İyi işletme konusunu doğru seçmiş olmalıdır.
— İyi işletme işler bir organizasyon yapısına sahip olmalıdır.
— İyi işletme sınırlı kaynaklarını yerinde ve doğru kullanan işletmedir.
— iyi işletme pazarda rakiplerini iyi inceleyen, değerlendiren, dağıtım kanalını doğru oluşturan işletmedir.
— iyi işletme yüksek ciro yerine, karlılığı ve verimliliği hedefleyen, çok istihdam yerine, işe uygun uzman kişiyi çalıştıran işletmedir.
— iyi işletme kişi başına üretim ve karlılığı, sermayeye göre verimliliği ölçebilen işletmedir.
— iyi işletme bölünmeye, birleşmeye katılmaya ve zamanı geldiğinde küçülmeye uyum gösteren işletmedir.
— iyi işletme uluslararası ekonomik ve finansal gelişmelere göre doğru ilişki, uygun finansman, doğru yönetim ve denetim sistemini işletebilen işletmedir.
— iyi işletme kamusal yükümlülüklerini zamanında yerine getiren, böylece kamusal riskleri en az olan işletmedir.
— iyi işletme zamanında ve yeterince oto finansmana giden ancak ortaklarında da kar payı dağıtan işletmedir.
— iyi işletme ortaklarının yönetim kurulu sınırında kaldığı, yönetim komitesi gibi çalışmadığı, profesyonellere yönetimi bırakmış kurumsal bir kimlik kazanmış işletmedir.
— iyi işletme önemli projeleri geliştirebilen, gerekirse bunları başka işletmelerle birlikte yürütebilecek ortaklık kültürüne ve iş yönetim sistemine sahip olmalıdır.
— iyi işletme sahip olduğu finansal kaynakları ölçebilen, değerlendirebilen, ihtiyaç duyulduğunda finansman imkânları yaratabilecek donanımda olan işletmedir.
— iyi işletme yönetim sistemini kurmuş, bu sistemi işleten ekonomik gelişmelere ve firmanın yaşadığı kapasite artışına göre bu yönetim sistemini yeniden tanımlayabilen ve uyum gösterebilen işletmedir.
— iyi işletme işletmede sadece dışarıdan görülebilen kör noktaların asgariye indirildiği, başka bir anlatımla şirkette var olan eski yapısıyla, şirkette görünmeyen rakip yaratmayacak dinamizme sahip olan işletmedir.
—    iyi işletme insan kaynaklarını iyi değerlendiren, bilgi teknolojilerini izleyen ve kullanan, araştırma ve geliştirmeye açık, katılımcı ve şeffaf yönetim oluşturmuş işletmedir.

—    İşletme yönetimi açısından hem sermaye artırımı hem de kar dağıtımını dengeli yapan işletmedir. Hisse senedi yatırımcıları için ise; sürekli kar dağıtan hatta karın tamamını dağıtan işletmeler iyi işletmedir.
 
—    Bütün bunlara rağmen iyi işletme kavramı muhatabına göre değişmektedir. İyi işletme; banka ve finans kuruluşları için sermayesi yeterli, ortaklarından devamlı sermaye artırım talebinde bulunan, kar payı dağıtmayıp işletme öz yapısını geliştiren şirkettir.
              Acaba sizin işletmeniz bu kriterlerden hangilerini sağlıyor? Şayet bu belirlemeler işletmenizde çoğunlukla gerçekleşmişse demek ki iyi bir işletme olma yolundasınız. Tersine bir sonuç varsa oturup nerede ne yapılabilir bunları irdeleyerek, yeniden yapılanma çalışmalarını başlatmak gerekecektir. Şayet hiçbiriyle henüz tanışmamışsanız ne iş yaptığınızı soranlara rahatlıkla ne yaptığınızı bilmediğinizi açık yüreklikle ifade edebilirsiniz. Unutmamalı ki bazen nerede olduğumuzun farkına varmak, istemediğimiz kötü sonuçları önleyecek doğal bir fren olabilmektedir.
Bütün bu "iyi"lerin sağlanabilmesi, mali tabloların doğru ve anlaşılabilir hazırlanması yanında, yönetenlerin, bu mali tabloları doğru okumalarına bağlıdır.

2.2 İyi Yönetici ve Bilanço Okuyabilme İlişkisi

İyi işletmeleri yönetenler mutlaka iyi yöneticidir diyemeyiz. İyi yönetici ya da başarılı yönetici kavramını da bazı başlıklar halinde belirlemek mümkündür.
—İyi yönetici başkalarının deneyimlerinden yaralanmalıdır.
—Ekip çalışmasına inanmalıdır.
—Kurumlaşmaya açık olmalı, bunu bir forma/formata bağlamalıdır.
 — Sürekli gelişime, değişime ve yenileşmeye açık olmalıdır.
—Yönetici; yönetici yetiştirmelidir, işletmede her kişinin eğitilmiş ve yetiştirilmiş bir alternatifi olmalıdır.
—Tüm çalışanlara eşit fırsat tanımalı, çalışanlara karşı adil olmalıdır.
—Savurganlıktan kaçınmayı ilke haline getirmelidir.
—Mali idarenin hakkını koruyacak bilgi ve inanç birikimine sahip olmalıdır.
—Ketum olmalıdır.
—Raporlama düzenini işletmelidir.
—Kurum içi iletişim işlemeli, doğru bilgi kısa sürede ilgili noktalara ulaşmalıdır.
—Eleştiriye açık olmalıdır.
—Sürekli okuyan, araştıran, kendini yenileyen bir yapı da olmalıdır.
—Mütevazi ve saygılı olmalıdır.
—İşletmeyi temsil edebilecek görünüm, bilgi donanımı ve yeterlikte olmalıdır.
—Sosyal aktivitelere ilgi duymalı, zaman ayırmalı, iş hayatı dışında da bir yaşamı olduğunu bilmelidir.
—İnsanları çalıştırma sanatı olmalıdır.
—İç denetim sistemi kurmalı zaman zaman bağımsız denetim hizmeti satın almalıdır.
—Yönetici, bilgi teknolojilerindeki gelişmeleri izlemeli işletme kapasitesinin gerektirdiği uygulamalara geçmelidir.
—Yönetici; kendisini değil, işi ve işletmeyi önemsemelidir.
—Yönetici; planlama, bütçeleme ve raporlama gibi günümüzün işletme tekniklerini kullanmalıdır.
—İyi yönetici, elbette bilançoyu okuyabilmelidir.

3-    Bilanço Okurken İşletme İçi ve Dışı Bilgi Gerekliliği:


Bilançonun belirli analizlerle, doğru tekniklerle okunabilmesi için her şeyden önce işletme içi bilgiler yanında işletme dışı bilgilere sahip olmak gerekir. Bunu; makro ekonomik analiz yapabilecek verilere sahip olmak diye anlatmak mümkündür. Çünkü günümüzde işletmeler ülke ekonomisi kadar dünya ekonomisindeki gelişmeleri de güvenilir kaynaklardan izlemek, değerlendirmek ve doğru yorumlamak ihtiyacındadırlar. Makro ekonomik analizin yapılabilmesi için her şeyden önce dünya ekonomisi ve ülke ekonomisine ilişkin güvenilir verilerin toplanarak yorumlanması gerekir. Bunun için; uluslar arası ve ulusal güvenilir bilgi kaynaklarının verilerine dayanılarak yapılan yorumların işletme üzerindeki muhtemel etkilerinin hesaplanması gerekir. Bilanço ve gelir tablosunun anlamlı okunabilmesi için her şeyden önce ekonominin hangi konumda olduğunun bilinmesi gerekir. Başka bir anlatımla; ekonomi durgunluk döneminde mi, canlanma döneminde mi,  büyüme dönemi mi yaşanıyor, kamu maliyesi gerçekleşmeleri, enflasyon, iç ve dış borçlar, gayri safi milli hasıla, döviz kurları, faiz oranları, tüketim ve yatırım harcamalarındaki gelişmeler, para piyasalarındaki gelişmeler, bütçe ve dış ödemeler bilançosu ile merkez bankası bilançosuna ilişkin temel bilgilere sahip olmak gerekir. Ayrıca; bilançosu okunacak işletmenin yer aldığı sektörün iyi analız edilerek sektördeki gelişmeler, bu gelişmelerin ulusal ekonomiye muhtemel etkileri ile bu etkinin işletmelere yansıması ihtimali dikkate alınmalıdır. Böylece; bilançoyu sadece rakamsal olarak görme yerine bu rakamların sektör, ülke ve uluslar arası gelişmelerin ışığı altında ne anlam ifade ettiği ortaya konmalıdır.

4-    Bilanço ve Gelir Tablosu Kavramları:


4.1    Tekdüzen Hesap Planı Uygulaması Olarak Mali Tablolar

Türkiye’de işletmeler Maliye Bakanlığınca çıkarılan 01.01.1994 tarihinde yürürlüğe giren "1 Sıra Nolu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği"ne uygun mali tablolar hazırlamaktadırlar. Bu tebliğ ile tüm Türkiye’de Tekdüzen Muhasebe Sistemi uygulaması başlamıştır. Böylece; işletmelerin faaliyetlerinin sağlıklı ve güvenilir bir şekilde muhasebeleştirilmesi, mali tablolar yoluyla ilgililere sağlıklı, tutarlı, karşılaştırılabilir ve denetlenebilir bilgi sunulması sağlanmıştır. Bu tabloların başlıcaları; bilanço, gelir tablosu, satışların maliyeti tablosu, fon akım tablosu, nakit akım tablosu, kar dağıtım tablosu ve öz sermaye değişim tablosudur. Bunlardan bilanço ve gelir tabloları temel mali tablolar olup; diğer tablolar bu temel tabloları tamamlayıcı niteliktedir. Bilanço okuma teknikleri başlığı altında bizler de bu iki temel tabloyu dikkate alacağız.
İşletmenin belirli bir tarihteki varlıkları ile bu varlıkların hangi kaynaklardan karşılandığını gösteren bilanço genel kabul görmüş muhasebe kavram ve ilkeleri ve yayınlanmış tebliğler esas alınarak düzenlenir. Bu kapsamda bilanço, dönen varlıklar, duran varlıklar, kısa vadeli borçlar, uzun vadeli borçlar ve öz sermaye hesap gruplarından oluşur. Bilanço net değer esasına göre değerlenir.
Gelir tablosu ise; işletmenin belli bir hesap döneminde işletmenin elde ettiği tüm hasılat ve gelirler ile gerçekleşen maliyet ve giderlerin detaylı bir şekilde gösterildiği ve dönem faaliyet sonuçlarını kar ve zarar olarak özetleyen bir tablodur. Bilanço; nasıl ki bir işletmenin varlıkları ile bu varlıkların hangi kaynaklardan karşılandığını gösteriyor ise gelir tabloları da işletmenin karlılığını gösteren temel bir tablodur. Gelir tablosu; işletmenin olağan faaliyet sonucunda ortaya çıkan gelir ve giderler ile olağanüstü gelir-gider, kar ve zararları ayrı ayrı gösterilir. Böylece; gelir tablosunda net satışlar, brüt satış karı veya zararı, esas faaliyet karı veya zararı, faaliyet karı veya zararı, dönem karı veya zararı ve net dönem karı veya zararı kalemlerini gösterecek şekilde hazırlanır.

4.2     Bilanço Yapısı

Bilanço okuma tekniklerine geçmeden önce; bir bilançonun muhasebe işlem sonucu olarak ne ifade ettiğinin bilinmesi gerekir. Bu amaca ulaşmak için bilançonun neyi ifade ettiğini sadece mali ve finansal yönüyle değil ulusal ve uluslar arası ekonomik veriler ışığında da görmek, anlamak ve yorumlamak gerekir. Bilançoyu bir işletmenin varlıkları ile bu varlıkların hangi kaynaklardan karşılandığını gösteren bir tablo olduğunu düşünür isek, bu tabloya yansıyan rakamların muhasebe verileri olarak neyi ifade ettiğinin çok iyi bilinmesi gerekir. Çünkü günümüzde globalleşmeyle birlikte bir gün önce muhasebe anlamında anlamlı gibi görünen bir bilanço uluslar arası ekonomik olay ve gerçekleşmelerin etkisiyle anlamsız, zayıf bir fotoğrafa dönüşebilir. Buna ekonomiyi okumak, bu okuma sonuçlarını "bilanço okurken kullanmak" diyebiliriz. Bunun için de her şeyden önce bilanço yapısı ve düzenleme ilkelerini bilmek gerekir.
Bilindiği üzere bilanço; bir faaliyet döneminde belirli bir tarih itibariyle şirketin mevcutları ile bu mevcutların hangi kaynaklardan karşılandığını gösteren bir tablodur. Bilançonun mevcutları, aktifleri, bu aktiflerin hangi kaynaklardan karşılandığını gösteren bölümü ise pasif olarak anılır. Böylece; her işletmenin aktifleri yani varlıkları hangi kaynaklardan karşılanmış ise bilançonun pasif kısmında borç ya da özkaynak olarak detaylandırılır. Bilançonun aktif bölümünde dönen varlıklar ile duran varlıklar toplamı yer alır. Bilanço tarihi itibariyle bir takvim yılı içerisinde nakde dönüşebilecek varlıklar dönen varlıklar olarak anılır. Bir yıldan fazla sürede nakde dönüşebilecek varlıklar ise duran varlıklar olarak anılır. Şirket bu varlıkları ya özkaynaklardan karşılamıştır ya da borçlanmak suretiyle sağlamıştır. Borç kaynaklar kısa-orta-uzun vadeli olabilir. Özkaynakları ise; şirketin ödenmiş sermayesi, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar karları (zararları) ve dönem net karından (zararından) oluşur.

    Bilanço varlıkları bilançoya aktarılırken aşağıdaki kurallara uyulması gerekir.

a.    İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüştürülebilecek varlıkları bilançoda dönen varlıklar grubu içinde gösterilir.

b.    İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşemeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun vadeli varlıkları bilançoda duran varlıklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde, bu grupta yer alan hesap vadeleri bir yılın altında kalanlar dönen varlıklar grubunda ilgili hesaplara aktarılır.

c.    Bilançodaki varlıkların, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleriyle gösterilebilmesi için, varlıklardaki değer düşüklüklerini göstererek karşılıkların ayrılması zorunludur. Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer varlıklar içindeki ilgili kalemler için, yapılacak değerleme sonucu, gerekli durumlarda uygun karşılıklar ayrılır. Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler, iştirakler ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler için de geçerlidir.

d.    Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler, kayıt ve tespit edilir ve bilançoda ayrıca gösterilir.

e.    Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilir.

f.    Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilir.

g.    Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot ya da eklerinde gösterilir.

h.    Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilanço dipnot ya da eklerinde açıkça belirtilir. Bu ilke, alınan rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar için de geçerlidir. Ayrıca, işletmenin varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının bilanço dipnot ya da eklerinde açıkça gösterilmesi gerekir.

i.     İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları, bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir.

j.    İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemiş borçları, bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar, kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılır.

k.    Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanları da içermek üzere, işletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabancı kaynakları kayıt ve tespit edilerek bilançoda gösterilir. İşletmenin bilinen ancak tutarları uygun olarak tahmin edilen edilemeyen durumları da bilançonun dipnotlarında açık olarak belirtilir.

l.    Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilerek bilançoda ayrıca gösterilir.

m.    Bilançonun kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borçlar, alınan avanslar ve diğer ilgili hesaplardan işletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilişkili bulunduğu iktisadi işletmelere ve personele ait olan tutarların ayrı gösterilmesi temel ilkedir.

n.    Özkaynaklar; ödenmiş sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıl karları (zararları) ve dönem net karı (zararı)’ndan oluşur. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.

o.    İşletme tarafından özkaynakların devam ettirilmesi ve korunması gerekir. İşletmede herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle özkaynaklarda meydana gelen azalmalar, hem dönemsel hem de kümülatif olarak izlenir ve kaydedilir.

p.    Özkaynakların bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararları, özkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır.


Gelir tablosu ilkelerinin amacı, satışlar, gelirler, giderler, maliyetler, kar ve zararlara ait hesapların belli dönemlere ait faaliyet sonuçlarını doğru olarak göstermelerini sağlamaktır.


Bu amaç doğrultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri şunlardır:


a.    Gerçekleşmemiş gelirler ve satışlar gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşenler tutarından fazla ya da az gösterilemez. Belli bir dönem ya da dönemlerin gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem ya da dönemlerin başında ve sonunda doğru hesap kesimi işlemleri yapılır.

b.    Belli bir dönemin gelirleri ve satışları bunları elde etmek için yapılan maliyet ve giderler ile karşılaştırılır. Belli bir dönem ya da dönemlerin başında ve sonunda maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılır.

c.    Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılır.

d.    Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ile diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler zaman ve kullanma faktörü dikkate alınmak ve tahakkuk ettirilmek suretiyle dağıtılır.

e.    Arızi ve olağanüstü niteliğine sahip gelir ve giderler meydana geldikleri önemde tahakkuk ettirilir, ancak normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilir.

f.    Karşılıklar, işletmenin karını keyfi şekilde azaltmak ya da bir döneme ait karı diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılamaz.

g.    Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtilir.

h.    Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir ya da birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak, tahmin edilebilen gider ve zararlar tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz, dipnotlarda açıklama yapılır.

    Kar; bir dönem içerisinde şirket öz varlığında ortaya çıkan artışı ifade eder. Bilanço yapısı açısından dönem sonu özsermayesi ile dönem başı özsermayesi arasındaki olumlu farktır. Bu farktan; işletmeye ilave edilen değerler indirilir, işletmeden çekilen değerler ilave edilir. TTK açısından işletmenin tüm gelirleri ile tüm giderleri arasındaki fark safi kar olup; vergi öncesi karı yani dönem karını ifade eder. Mali kar ise; ticari bilanço karına kanunen kabul edilmeyen giderlerin ilavesi ile vergi dışında tutulan istisnaların düşülmesi sonucu bulunan kardır. Yedek akçeler ise özsermayenin önemli bir unsuru olup; yasal yedek akçeler, ihtiyari yedek akçe ve olağanüstü yedek akçe olarak ayrılır.
    Bilançonun bu temel yapısı dikkate alınarak şirketin karlılığı, kar dağıtım politikası ve vergisel etkileri topluca değerleme konusu yapılır.
Bilanço yapısı içerisinde en önemli bölüm "Özkaynaklar" bölümüdür Bu yapı içerisinde ödenmiş sermaye, geçmiş yıllar karları (veya zararları) ile Dönem karı (veya zararı) önemli kavramlardır. Kar yedekleri, şirket karından ayrılan yedek akçeler olup TTK. nun işletme yapısı ve ortakları korumaya yönelik düzenlemeleri ifade eder. Başka bir anlatımla; şirket karından dağıtılmadan işletmede bırakılan kısmı ifade eder. Yedek akçeleri üç başlık altında toplayabiliriz.
Yasal Yedek Akçeler (TTK uyarınca ayrılanlar)
İhtiyari Yedek Akçe (Statü Yedek Akçe)
Olağanüstü Yedek Akçe (Genel Kurul Kararına göre ayrılanlar)
Yasal yedek akçe, TTK. nun 466’ncı maddesi uyarınca anonim ve limited şirketlerin kanunen ayırmak zorunda oldukları yedek akçelerdir. Pay sahiplerine kar dağıtılabilmesinin, yönetim kurulu üyelerinin kardan pay alabilmelerinin temel koşulu yasal yedek akçenin ayrılmış olmasıdır.
Anonim şirketlerin bu arada kar dağıtımı konusunda aynı yasal hükümlere tabi olan limited şirketlerin, her yıl safi karın yirmide birini (%5’ini) ödenmiş esas sermayelerinin beşte birini (%20’sini) buluncaya kadar umumi yedek akçe ayırmaları zorunludur. (TTK.Md.466).
TTK. nun 466’ncı maddesinin 2’nci fıkrasının 3’üncü bendi uyarınca, pay sahipleri için %5 oranında birinci temettü ayrıldıktan sonra kalan karın pay sahipleri ile kara iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmışsa, dağıtılması kararlaştırılan kısmın onda biri oranında ikinci tertip yedek akçe ayrılması gereklidir. Buna göre, %5 oranındaki 1’inci temettü, ikinci tertip yedek akçenin matrahına girmemektedir.
TTK. nun 469’uncu maddesinin 2 no.lu fıkrasında şirketin devamlı gelişimi ya da olabildiğince istikrarlı kar dağıtımını temin amacıyla ana sözleşmede belirtilenler dışında genel kurul kararıyla (ortaklar kurulu kararı) yedek akçe ayrılmasına karar verilebilir.
İhtiyari yedek akçe, ana sözleşmede hüküm koymak suretiyle otofinansmanı sağlamak üzere ayrılan yedek akçelerdir. Genel amaçlarla ihtiyari yedek akçe ayrılabileceği gibi ana sözleşmede özel bir kullanıma tahsis edilmek üzere de ihtiyari yedek akçe ayrılması mümkündür. Uygulamada ihtiyari yedek akçe kavramının yerine statü yedekleri kavramı da kullanılmaktadır.
Olağanüstü yedek akçe ise, TTK. veya ana sözleşmede herhangi bir hüküm bulunmamasına rağmen sadece genel kurul kararıyla, yasal yedek akçe ve temettüler ayrıldıktan sonra kalan karın işletmede bırakılan, dağıtılmayan kısmıdır.
Diğer taraftan genel kurul kararıyla, belirli amaçların gerçekleştirilmesi ya da bir başka mevzuat gereğince ayrılan olağanüstü yedek akçeler de vardır ki bunlar "özel yedek akçeler ve fonlar" olarak adlandırılırlar (Örneğin yatırım indirimi fonu, yenileme fonu, işçilere ödenecek tazminat fonları vb.).
İşletmeler aşağıdaki nedenlerle elde ettikleri karı dağıtmayarak şirket bünyesinde yedek akçe olarak tutarlar.
1.    İşletmenin devamlılığı ve gelişmesini sağlamak,
2.    Borçların zamanında ödenmesini sağlayarak, alacaklıların haklarını korumak,
3.    Dönem karlarının belirlenmesindeki subjektifliği ortadan kaldırmak veya azaltmak,
4.    Kredi sözleşmelerinden doğan yükümlülükleri yerine getirmek,
5.    İş hayatındaki belirsizliklerden doğan riski azaltmak, gelecekteki olası zararları karşılamak,
6.    Varlıklarda olası değer düşüşlerini karşılamak,
7.    Kar dağıtımında istikrar sağlamak,
8.    İş hacminin gelişmesi nedeniyle artacak işletme sermayesi gereksinimini karşılamak.


5-    Bilançonun Okunmasına İlişkin Yorum ve Değerlendirmeler:


5.1 Bir işletme bilançosunun muhasebe kaynaklı verilerle değerlendirilmesi sırasında, bilançoya yansımış rakamların ne kadar anlamlı ve verimli olduğunu görebilmek için bazı değerlendirme ve yorumlama tekniklerinin uygulanmasına ihtiyaç vardır. Bunlar sırasıyla; oran analizi, yüzde analizi, işletme bilançosundaki varlıkları ve borçları bugüne getirme yöntemleri ile bulunabilir. Bu şirketin anlamlı bir kıyaslamaya ulaştıracak çalışma için en az iki yıllık bilanço rakamlarına ihtiyaç vardır.



5.2 Bilanço Kimleri İlgilendirir

Bilanço okumak ve doğru yorumlamak, işletme yönetimini, ortakları, borç verenleri, çalışanları, kamu mali idaresini, işletmenin ticari ilişkide bulunduğu kurumları ilgilendirir.

       Yönetici bilançoyu okurken şunlara dikkat eder:
•    Muhasebe hesap bakiyeleri bilançoya doğru yansımış mı?
•    Ya da bilanço verileri kendi yönetim bilgi arşivine ve algılamasına göre doğru mu?
       Örneğin;
•    Gerçekten bu kadar stok var mı?
•    Stok bilgileri hangi veri tabanı ve işlem kontrol sistemine dayanıyor?
•    Neden bu kadar stok var?
•    Stok kontrol ve kayıt sistemi olmasına rağmen ekonomik ve teknik olarak anlamlı olmayan bir stok yönetimi mi oluşmuş?
•    Alacaklar neden bu kadar birikmiş?
•    Alacakların toplam satışlara göre dağılımı ve ağırlığı nedir?
•    Önceki yıl ve yıllara göre değişim nasıl görünüyor?
•    Firma bazında biriken alacakların rakamı, her bir firmaya göre yapılan satışlara göre ne gibi seyir izliyor?

Yönetici bilançoya ve mizana baktığında şunları görebilir:
-    Kasada anlamsız nakit birikimi var mı?
-    Ortaklardan alacak ve ortaklara borçlar işletme işlem hacmine göre yüksek tutarda mı?
-    Borçlar işletmenin iş hacmine göre önemli tutarlarda mı?
-    Personele ve çalışılan ticari işletmelere verilen avanslar sektöre göre ve işletme imkanlarına göre normal seviyede midir?
-    Alacakların dava ve icra safhasında olan tutarları ne kadardır? Bu alacaklar için karşılık ayrılmış mı?
-    Satış iadeleri ve iskontoları nasıl bir seyir izliyor?
-    Finansman giderlerindeki artış, kullanılan kredi tutarları aynı olduğu halde neden artmıştır?

6-    Verilerin Yorumlanması


6.1     Doğru Bilanço Okumanın İşletme Yönetimine Kazandıracağı İmkanlar


Yönetimin, doğru verilere dayanan bilançoyu işletme dışı verileri de dikkate alarak anlamlı ve karşılaştırmalı bir şekilde okumasının yönetime sağlayacağı artılar şöyle sıralanabilir:

6.1.1. Genel giderlerin düşürülmesine yardımcı olur.
6.1.2. Bütçe uygulama sonuçlarının yorumlanarak doğru kaynaklara dayalı bütçe yapılmasının sağlanmasına katkı verir.
    6.1.3. Uygun istihdamın kontrolüne yardımcı olur.
    6.1.4. İşletme faaliyet sonuçlarını ölçme ve değerlendirmeyi mümkün kılar.
    6.1.5. Görevlendirme yönetimine destek verir.
    6.1.6. Departmanlar arası eşgüdüme bilgi desteği sağlar.
    6.1.7. Doğru mali sorgulama sağlanarak tekrarlanan hataları önler.
    6.1.8. İşletmenin zayıf ve kuvvetli yönlerini ortaya çıkarır.
    6.1.9. Engel çıkarma alışkanlığını azaltır.
    6.1.10. Hata arama yerine çözüm bulmayı kolaylaştırır.
    6.1.11. Ekip çalışma alışkanlığını arttırır.

Yöneticinin doğru ve sonuç verici bir analiz yapabilmesi için öncelikle mali tabloların sağlıklı olarak hazırlandığından emin olmalıdır. Ayrıca; muhasebe prensiplerini ve uygulamalarını bilmeli, işletmenin içinde yer aldığı sektörün özelliklerine sahip olmalıdır. Yönetici; bilanço okuma dönemine ilişkin ekonomik koşullar ve eğilimleri bilmeli, işletmenin izlediği politika ve prosedürleri bilerek yorum yapmalıdır. Böylece; bilanço okunarak yapılacak analizler işletmenin geleceği için alınacak kararlara baz teşkil edebilecektir. Diğer taraftan unutmamak gerekir ki temel mali tablolar bir işletmenin belli bir tarihteki mali durumunu rakamsal olarak göstermekle beraber işletmenin mali durumuna etki eden birçok faktörü de yansıtmaz. İşletmenin kuruluş yerinin doğruluğu, müşteri kitlesinin yapısı, işletmenin imajı, çalışanların işletmeye bağlılığı, bayilerin işletmeye güveni, piyasa itibarı, finans kuruluşları ile ilişkiler vb. Yönetici bilançoyu okurken, içinde yer aldıkları sektörün güncel verilerine sahip olmalıdır. Yönetici bilanço ve gelir tablosu verilerini okurken bütçe ve işletme hedeflerini karşılaştırarak yorumunu yapmalıdır. Sapmaların nedenini soruşturarak bilanço kalemlerine anlamlı bir yaklaşım kurmalıdır. Yine yönetici; işletmenin teknik yapısını, üretim ve kapasite kullanım oranlarını, makine ve tesislerin durumu ile varsa yeni yatırımların fiili kapasiteye muhtemel rakamsal etkilerini de düşünerek bilanço analizi yapması gerekir. Elbette bu analiz sırasında SWOT Analizi’ni de ihmal etmemek gerekir. Başka bir ifade ile; işletmenin kuvvetli ve zayıf yönleri ile işletmenin muhtemel tehdit ve fırsatlarını da bilerek bilanço yorum ve değerlendirmelerini yapması gerekir.
Dönemsel işletme verilerinin önceki yıllar verileri ile karşılaştırılması gerekir. Örneğin; satışların azalması sektör payındaki azalmadan mı yoksa kayıt dışı satışlardan mı olduğunu bilmek gerekir.

6.2     Bazı Tekniklerin Uygulanarak Bilançonun Okunması

6.2.1 Trend Analizi: Bilanço ve Gelir Tablolarında yer alan bir hesabın dönemler itibariyle değişiminin bulunması yöntemidir. Örneğin; satış ve pazarlama giderlerinin son beş yılda gösterdiği eğilimi görmek bir trend analizidir.
6.2.2 Karşılaştırmalı Tablolar Analizi: Üzerinde çalışılan mali tablolarda yer alan hesaplarla bir önceki dönem mali tablolarında yer alan hesapların karşılaştırılması suretiyle artış ve azalışın belirlenmesidir.
6.2.3 Dikey Analiz: Mali tabloda yer alan kalemlerin, bilanço grubu toplamı içindeki oranının bulunarak analiz edilmesidir.
6.2.4 Oran Analizi: Bilançoda yer alan hesaplar arasında oransal olarak kurulan ilişkinin yorumlandığı analiz türüdür.
Likitide Oranları, Mali Oranlar, Faaliyet Oranları ve Karlılık Oranları üretilerek, işletme faaliyet sonuçlarının anlamlı bir analizi yapılabilir. Bunlardan Cari Oran, Asit-Test Oranı, Borçların Özkaynaklara Oranı, MDV Özkaynaklara Oranı, Alacakların Devir Hızı, Stok Devir Hızı, Net Kar Oranı başlı başına yeterli olacaktır.

7-    Tekniklerin Kullanılarak Üç Yıla İlişkin Bilançonun Analizi:


Bilanço okuma dediğimiz zaman, bir bakıma bilançoda yer alan muhasebe hesap sisteminin sunduğu rakamların anlamlandırılmasıdır. Bu anlamda; söz konusu rakamların analizi bilanço okumanın birinci adımıdır. 2010 yılı hesaplarının irdelenebilmesi için bir önceki yıl ile karşılaştırılmasında yarar vardır. Bu nedenle; çeşitli teknikleri bir arada kullanarak 2010 yılının kendi içinde ve önceki iki yıl sonuçları ile karşılaştırılarak bir yorumunu yapacağız.
Örnek işletmemizin 2008-2009-2010 yılları bilanço ve gelir tabloları aşağıdaki gibidir.

ALFA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

31.12.2010 TARİHLİ KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇOSU

           ALFA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

                                           2010 DÖNEMİ KARŞILAŞTIRMALI GELİR TABLOSU

 

Bilanço kalemlerini dikkate aldığımızda yorum ve değerlendirmelerimiz şöyle olacaktır:

7. 1) Dönen Varlıklar Gerçekleşmeleri

2010 yılında şirketin bir takvim yılı içerisinde nakde dönüşebilecek dönen varlıklarının aktif varlıklar içerisindeki payı %61’dir. Bu tablo; şirketin kısa vadede nakde dönüşebilirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. Bir önceki yıllarda ise bu oranlar 2009 yılında %67; 2008 yılında %82 seviyelerindedir. Böylece şirketin dönen varlık ve duran varlık yapısı korunmuştur.

7. 2) Kısa ve Uzun Vadeli Borçların Toplam Kaynaklara Oranları

Şirketin 2010 yılında kısa vadeli borçlarının toplam pasiflere oranı %42 olup; bu oran 2009 yılında %60; 2008 yılında %46 seviyesindedir. Uzun vadeli borçlarına baktığımızda ise; 2010 yılında uzun vadeli borçların pasif toplamına oranı %10 iken; 2009 yılında %8 olarak gerçekleşmiştir. Şirketin 2008 yılında uzun vadeli borcu yoktur.
Bu artışların finansmanı, özkaynak, kısa ve uzun vadeli borç yoluyla sağlanmıştır. Şirket her 3 yılda da önemli sermaye artışları yapmıştır. Yine 3 yılda da şirket faaliyet sonuçlarını karla kapatmıştır. Şirket 2010 yılında bir önceki yıla göre %50’ye yaklaşan kar artışı sağlamıştır. Gerek sermaye artışı gerek karların işletmede kullanılması, şirketin kısa vadeli borçlarında bir önceki yıla göre %4 oranında bir azalış gerçekleştirilmiştir. Buna karşılık; uzun vadeli borçlarında %70 oranında bir artış görülmektedir. Burada oransal olarak büyük rakamlar görülmesine rağmen nominal olarak şirketin uzun vadeli borçları 2.800.000 TL artarken, kısa vadeli borçlarındaki azalış 1.310.000 TL’dir. Başka bir ifade ile; şirket, kısa vadeli borçlarının bir kısmını uzun vadeye dönüştürmüştür denilebilir.
Şirketin hesaplar bazında bilançosunu okumaya çalıştığımızda bir önceki yıla göre değişiklikler özetle şöyledir:
-    Şirketin 2010 yılında senetli alacaklarında artış gerçekleşmiş, senetsiz alacakları da azalmıştır. Bu husus olumlu bir gelişme olup; borçlular nezdinde yapılacak inceleme ile bu hususun geçmişteki senetsiz alacakların senede dönüştürülmesinden mi yoksa yeni satışların ağırlıklı olarak senede bağlanmış olmasından mı kaynaklanmış olduğu incelenmelidir.
-    Şirketin stoklarında yıllar itibariyle önemli rakamsal ve oransal artışlar görülmektedir. 2009 yılında bir önceki yıla göre stoklar %38 oranında artmıştır. 2010 yılında ise; bu artış oranı %63 olarak gerçekleşmiştir. Son 3 yıla bakıldığı zaman; 2010 yılında ilk madde ve malzeme ve yarı mamüllerde 2008’e göre %100’ü aşan oranlarda artışlar meydana gelmiştir. Mamül stoklarındaki artışlar ise; 2010 yılında bir önceki yıla göre %200’ler seviyesinde gerçekleşmiştir. Burada şirketin üretim politikası ve stok politikasının gözden geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca bu artışın anlamlı yorumu için işletmenin üretim planlamasını ve iki yıldaki sektördeki gelişmeleri bilmek gerekir.
-    Bilançoya dönem net karı olarak yansıyan tutarın oluşumunu gösteren gelir tablosu da bilanço okuma kapsamında önemli bir göstergedir. Söz konusu şirkette 2010 yılında net satışlarda %66 oranında artış olmuştur. Buna karşılık; satışların maliyetinde ise gerçekleşen artış %26 oranındadır. Aynı dönemde genel yönetim giderlerindeki artış %133 oranında olup yönetimce bu gider artışının nedenlerinin ve işletme faaliyetiyle doğrudan ilişkisinin sorgulanması gerekir.
Şirket 2010 yılında karını bir önceki yıla göre rakamsal ve oransal olarak önemli oranda arttırmış olup, bir önceki yıldaki toplam karı 1.670.000 TL iken; karında 11.327.000 TL’lik artış gerçekleşmiştir. Bu artış %680’e varan oransal bir gelişimi göstermektedir.
-    Şirketin 2010 yılında dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi gösteren cari oranı 2008 yılı için 1,79; 2009 yılında 1,10; 2010 yılında ise 1,46’dır. Şirket her üç yılda da bu oran %1’den büyük olduğu için anlamlı net işletme sermayesine sahiptir denilebilir.
Şirketin dönen varlıklarından stokları çıkarmak suretiyle kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi kurmak için kullanacağımız Asit-Test Oranı ise 2010 yılında 0,64; 2009 yılında 0,62; 2008 yılında ise 2,96’dır. Bu oran; şirketin satışlarının azalması durumunda borçlarını ödeyebilme gücünü gösterir. Hazır Değerler Oranı ise işletmenin hazır değerler toplamı ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi gösterir. Böylece işletmenin borçları karşısında nakit gücünün ne olduğu görülebilir. Yöneticinin, çok düşük veya çok yüksek oranlarda çıkan bu oranı dikkatle değerlendirmesi gerekir. Örnek işletmemizde hazır değerler oranı 2010 yılında %8 iken 2009 yılında %9,2 2008 yılında ise %11,5’tir.
-    Şirketin 2010 yılında borçları ile özkaynakları arasındaki ilişkiyi gösteren, bir bakıma özkaynakların % kaçı kadar borçlandığını görebildiğimiz oran; borçların özkaynaklara oranı olarak ifade edilmektedir. Bu oranın %100’ün üzerinde olması halinde işletme için olumsuz bir durum söz konusudur. Genel kabul gören görüş; bu oranın özkaynakları aşmaması şeklindedir. Örnek işletme verilerine baktığımız zaman şirketin söz konusu oranları 2008’de 83,6; 2009’da 218; 2010 yılında 109’dur. Özetlersek; 2009 ve 2010 yılında şirket borçları özkaynakları aşmıştır. İşletme yöneticisinin bu yapıyı irdeleyerek gerekli önlemleri alması gerekir.
-    Faaliyet Oranları olarak anılan ve işletme varlıklarının ne kadar verimli kullanıldığını ölçmeye yarayan muhtelif oranlardan en önemlisi Alacakların Devir Hızı’dır. Bu oran işletmenin ticari alacakları ile net satışları arasındaki ilişkiyi kurarak alacakların bir hesap dönemi içerisinde kaç kere tahsil edildiğini ortaya koymaktadır. Şirketin söz konusu oranları 2008 yılında 998 iken; 2009 yılında 438; 2010 yılında 538’dir.
-    İşletmenin, stokları ile net satışları arasında ilişki kurularak stokların faaliyet dönemleri içerisinde kaç defa devir ettiğini ortaya koymak için Stok Devir Hızı Oranı kullanılır. Bu oran; net satışların ortalama stoklara oranlanması suretiyle bulunur. 2008 yılında bu oran %419; 2009 yılında %268; 2010 yılında %291’dir.
-    İşletmenin yeterli derecede karlı çalışıp çalışmadığını göstermek üzere çeşitli karlılık oranları kullanılabilir. Bunlar içerisinde en anlamlısı; işletme net dönem karının net satışlara oranlanmasıdır. 2010 yılında şirketin net kar oranı %23 iken bu oran 2009 yılında %4; 2008 yılında %2 olarak gerçekleşmiştir. Bu oranların ne anlam ifade ettiğini sektördeki benzer işletmelerin gerçekleşmeleri ile kıyaslamak suretiyle yorumlamak gerekir.



8-    Sonuç ve Değerlendirmeler


Tüm işletmeler kurumsal yönetimin bir gereği olarak hazırlanmış gerçekçi, saydam ve anlaşılabilir mali tabloların yönetime sunulması kadar bu tabloların sonuç verecek anlamlı ve genel kabul gören yöntemlerle irdelenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede; işletmeyi yönetenler, bilançoları işletme dışı verilerle de destekleyerek doğru okuyabilmeli ve yorumlayabilmelidirler. Bu amaçla; kullanılabilecek okuma teknikleri, bir işletmenin birden fazla yılının karşılaştırılmasına imkan vereceği gibi; sektördeki diğer işletmelerle de kıyaslanabilecek sonuçlar verebilecektir.
    Kurumsal yönetim, iyi yönetici, kaynakların etkin ve verimli kullanılması sonuçta bilanço okuyabilip, okuma sonuçlarını şirket hedefleri ve sektör gerçekleşmeleri ile karşılaştırmaktan geçmektedir.

                                                 Ek:1                            

BETA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

                                                                                                                                                                                                                           Ek:2

                                                      BETA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.  

                                         31.12.2010 KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇO